شخصیت بخشی به کنیزان و غلامان
جامعه ی عرب چه قبل از اسلام و چه در زمان پیامبر و ائمه ی شیعه و چه هنوز بعد از گذشت ۱۵ قرن از ولادت اسلام و بعثت رسول خدا ، هنوز کم و بیش برخی صفات عرب جاهلی در میان همه ی فضائلی که دارند گاهی خودی نشان میدهد .
فخر فروشی های قومی و قبیله ای یکی از آن صفتهاییست که در بین عرب همیشه مرسوم بوده و هنوز هم می باشد و تمام تلاش اهل بیت علیهم السلام بر این بود تا بتوانند با این رذایل اخلاقی مبارزه کرده و جامعه را از ابتلا به این بیماری های اخلاقی دور کنند .
زمانی که برده داری در بین جامعه ی عرب مرسوم بوده و غلامان و کنیزان در بین مردم از جایگاه اجتماعی برخوردار نبودند، امام سجاد علیه السلام تمام تلاش خود را برای شخصیت بخشیدن به جامعه ی غلامان و کنیزان به کار گرفته و افراد زیادی از جامعه ی کنیزان وغلامان را پرورش داده و سپس در راه خدا آزاد می نمود.
امام سجاد علیه السلام تنها معیار فضیلت و برتری انسان ها را شخصیت انسانی و فضایل اخلاقی آنان می دانست و اعتراض جاهلان را در شخصیت دادن به جامعه ی غلامان و کنیزان را به جان می خرید و با عمل خود به این اعتراضات پاسخ می داد .
ابن سعد در طبقات الکبری و ابن عساکر در تاریخ دمشق نوشته اند :
علی بن الحسین دخترش را به ازدواج غلامش درآورد و کنیزی داشت که او را آزاد کرد و سپس با وی ازدواج کرد. وقتی این خبر به عبدالملک بن مروان (خلیفه وقت) رسید، نامه ای به علی بن الحسین نوشت و بر این کار وی خرده گرفت، ولی آن حضرت در پاسخ نوشت: «لقد کان لکم فی رسول الله اسوه حسنه؛ به یقین برای شما در (رفتار) رسول خدا صلی الله علیه و آله الگویی نیکوست»
در چنین محیطی که غلامان و بردگان را هیچ می انگاشتند، حضرت با آنان همچون فرزند خود رفتار می کرد. «روزی علی بن الحسین علیه السلام دوبار غلامش را صدا کرد، ولی از نوکر خود پاسخی نشنید. برای بار سوم صدایش کرد و نوکر پاسخ حضرتش را داد. علی بن الحسین به او فرمود: ای فرزندم! آیا وقتی صدایت کردم نشنیده بودی؟
گفت: آری، شنیده بودم. امام پرسید: پس چرا پاسخ ندادی؟ غلام گفت: چون از خشمت در امان بودم و نمی ترسیدم (و می دانستم به جهت سرپیچی مرا تنبیه نخواهی کرد) و علی بن الحسین فرمود: سپاس خدای را که نوکرم از من نمی ترسد». (۱).
آن حضرت با چنین سیره و رفتار انسانی توانست در آن محیط آکنده از تبعیض، شمار زیادی از بردگان را تربیت کند و سپس آنان را به اجتماع آن عصر تحویل دهد. در محیطی که بردگان و کنیزان را تنها برای بهره کشی یا آراستن مجالس عیش و عشرت خود می خواستند، (۲) امام چنان رفتار شرافت مندانه ای با آنان داشت.
